Final Incal. Po Incalu

Świat to odbicie naszych myśli

Recenzja powstała przy współpracy z portalem Esensja i została tam pierwotnie zamieszczona.

Dziś odwiedzamy po raz trzeci świat „Incala”, wykreowany w 1980 roku przez legendarnego, chilijskiego popkulturowego szaleńca – Alejandro Jodorowsky’ego. Pierwszy był „Incal” tworzony w transie razem z Jeanem „Moebiusem” Giraudem, a zaraz po nim powstał prequel całej historii – „Przed Incalem” z ilustracjami Zorana Janjetova. Lata dziewięćdziesiąte przyniosły także spin-offy – „Kastę Metabaronów” i „Technokapłanów”. Zanim jednak podążymy w bok w ich kierunku, idźmy trochę dalej prosto. Zajmiemy się sequelem – a właściwie dwoma, będącymi swoimi alternatywnymi wersjami. Oto „Po Incalu” i „Final Incal”.

Pierwszy, genialny i niepowtarzalny „Incal” pozostaje nadal najlepszym komiksowym dziełem Jodorowsky’ego i nic nie wskazuje na to, że Chilijczyk napisze jeszcze kiedyś coś lepszego. Duchowa podróż Johna Difoola i jego towarzyszy, rozpoczęta i zakończona tą samą charakterystyczną sceną, w której główny bohater leci głową w dół wzdłuż Miasta-Szybu prosto do kipiącego jeziora kwasu, stanowi klamrę zamykającą całą opowieść i tworzącą z niej pewien powtarzający się, niekończący cykl. Nie wiemy co było prawdą („Prawdą”) w „Incalu”, nie wiemy czy wszechświat, w którym działa się akcja komiksu istnieje nadal, czy został zrestartowany przez wszechmocnego Orha. Gdy pod koniec lat osiemdziesiątych Jodorowsky kończył pisanie „Incala” (a właściwie „Wielką Improwizację Do Spółki z Moebiusem”) był bardzo zadowolony z tej niejednoznaczności. Ideą „Incala” jest bowiem ciągłe poszukiwanie Prawdy, ciągłe dążenie do realizacji swych marzeń – ale tak aby nigdy nie być w pełni nasyconym i zadowolonym z odpowiedzi i wyników. To dlatego John Difool stał się „wiecznym świadkiem” świata, obserwatorem nieustannie przekształcającej się rzeczywistości, poszukiwaczem Odpowiedzi Ostatecznych i śniącym na jawie („Śnić znaczy żyć!”) – czyli po prostu człowiekiem.

Ciężar narracji i tematyki, mnogość poruszanych zagadnień z zakresu ezoteryki, mistyki a nawet okultyzmu była gigantyczna. Dla „rozluźnienia atmosfery” i na fali wielkiego sukcesu „Incala” powstał zatem prequel. „Przed Incalem” narysował jednak Zoran Janjetov – Moebius chciał iść „na swoje” (tworzył wtedy między innymi „Świat Edeny” i „Silver Surfera” dla Marvela). Opowieść o wydarzeniach poprzedzających szalone przygody Johna Difoola jest o wiele prostsza i bardziej przyjazna dla odbiorcy. Oferuje nieskomplikowaną, awanturnicza przygodę, podczas której Difool demaskuje największy sekret Miasta-Szybu, spotyka swą pierwszą, wielką miłość i dokonuje czynów heroicznych. Wszystko niestety kończy się fatalnie – bohater traci pamięć i zostaje podrzędnym „detektywem klasy R”, którego znamy z początku „Incala”. Machina przeznaczenia jednak wystartowała – wydarzenia prowadzące do odnalezienia Incala przez Difoola, zostały starannie zaplanowane i uruchomione. Biedny John znowu leci głową w dół w głąb Szybu.

Alejandro Jodorowsky i Jean Giraud spotkali się ponownie pod koniec lat dziewięćdziesiątych. Chilijczyk wpadł od razu na pomysł kontynuacji „Incala” a zapracowany do niemożliwości Moebius podjął się zadania.  W 2000 roku ukazuje się „Le Nouveau Rêve”, czyli „Nowy sen” – pierwszy tom planowanej trylogii „Après l'Incal” („Po Incalu”). John Difool budzi się z koszmarnego snu, w którym spadał do jeziora kwasu (a jakże!). Okazało się, że wydarzenia opisane w „Incalu” były tylko snem, który regularnie nawiedza Johna po usunięciu pamięci w „Przed Incalem” – tu z kolei wszystko (albo niemal wszystko) było prawdą. „Po Incalu” jest zatem bardziej sequelem prequela niż podstawowej opowieści. Difool zaczyna odzyskiwać pamięć co jest oczywiście nie w smak „Boskoidalnemu suprakomputerowi” – Mózgowi Centralnemu rządzącemu zza kulis całym Miastem-Szybem. Difool musi znowu wiać – gonią go bezlitosne oddziały policji a wszystko relacjonuje oczywiście telewizja. Ale wielki Mózg ma jeszcze inne kłopoty.

Marionetka Mózgu, jaką przez cały czas był Prezydent Miasta, dokonała wreszcie ostatecznego klonowania własnego ciała. W postaci wielkiego, całkowicie mechanicznego androida, niszczy Mózg, wypędza Technopapieża, czyli drugiego pomagiera swego nieistniejącego już zwierzchnika i obwołuje się jedynym, niepodzielnym władcą Miasta. Co więcej – ogłasza wielki plan zagłady całego biożycia w Mieście, na planecie a nawet w całym naszym wszechświecie i wszystkich równoległych. Wypuszczony przez niego „wirus antybio” dosłownie rozpuszcza wszystkie żyjące organizmy. Jedynym ratunkiem jest uprzednia transformacja – przeniesienie umysłu do metalowego ciała. Bogaci Arystocy Miasta dadzą radę, a pozostałych ludzi czeka śmierć w męczarniach. Prezydent nie wie jednak, że znowu jest marionetką – za wszystkim stoi Benthacodon, Czarny Golem Technomyśli, nieudany projekt Technokapłanów, który wymknął się im spod kontroli podczas prac nad okiełznaniem Ciemności, tajemniczego bytu znanego z „Incala”, starszego niż sama rzeczywistość. I znowu – nadzieją na ocalenie wszechświata (wszechświatów) jest biedny, głupi John Difool. Biały Archanioł Elohim, antyteza Benthacodona, zleca mu misję. Difool musi odnaleźć Luz de Garrę, swoją zaginioną, wielką miłość z „Przed Incalem” – ich niezniszczalne uczucie ma być „uniwersalnym antidotum” na zarazę. Benthacodon karmi się pustką po emocjach – to dlatego próbuje położyć kres ludzkości i wszelkiej materii organicznej. Szczere, prawdziwe ludzkie uczucia i emocje mogą go pokonać. Pierwszy tom „Po Incalu” kończy się wielkim cliffhangerem i nic nie wskazuje na to…, że to koniec.

Moebius, po narysowaniu „Nowego snu”, zajął się innymi projektami i nie był zainteresowany kontynuacją. Oficjalnie mówi się o pogorszeniu stanu zdrowia Girauda, ale Jodorowsky miał jeszcze jedną teorię. Chilijczyk przyznał w jednym z wywiadów, że mylił się podczas pracy nad „Po Incalu”. Sam nie mógł dojść po latach co go podkusiło, żeby uczynić historię Incala tylko snem Difoola. Według Jodorowsky’ego to mogło przyczynić się do odejścia Moebiusa – wygodne i prostackie zagranie fabularne w stylu „to nie działo się naprawdę”. Ale potrzeba było długiej przerwy na powstanie takiej refleksji i wybór nowej drogi. Alejandro Jodorowsky postanowił, że trzeba znaleźć nowego grafika i opowiedzieć to wszystko na nowo, lepiej i mądrzej. Wybór padł na meksykańskiego artystę, którego scenarzysta poznał na jednym z Comic Conów w San Diego. José Omar Ladron, podpisujący się pseudonimem „Ladrönn”, zaczytywał się Incalem w swoim nastoletnim życiu i – jak sam przyznał – „rozwaliło mu to mózg”. Zatem propozycja wejścia w buty legendarnego już Moebiusa i pracy z Jodorowskym była (tak samo jak w przypadku Zorana Janjetova przy okazji „Przed Incalem”) spełnieniem marzeń. I tak, począwszy od 2005 roku, poprzez niekończące się telekonferencje na Skype, Ladrönn i „Jodo” rozpoczęli pracę nad trzytomowym dziełem „Final Incal”, którego kolejne tomy wychodziły w 2008, 2011 i 2014 roku.

Upadek Difoola nie jest snem! To faktycznie symboliczny punkt w wielkiej pętli niekończącego się cyklu odrodzeń wszechświata. Bohater, uratowany w ostatniej chwili przez Robogliny na usługach Mózgu Centralnego, skazany zostaje na kolejny zabieg czyszczący pamięć. Udaje mu się jednak uciec z Miasta toczonego zarazą wywołaną przez „wirus antybio” i spotkać Elohim. Prawie cały pierwszy tom „Final Incal” to „Po Incalu” opowiedziane na nowo, jednak w bardziej spójny, mniej „odlotowy”, choć nie mniej oszczędny w środkach, sposób. Kolejne dwa tomy to wielka przygoda, awantura w kosmosie i na powierzchni Ziemi 2014, gigantyczne bitwy, rewolucje, pogonie i pościgi. Difool znów musi się przebudzić, wydostać z „więzienia własnych wyobrażeń o sobie”, dostrzec, że „świat to odbicie naszych myśli” i podążyć za wewnętrznym głosem („In call”) ku odkupieniu. Jodorowsky i Ladrönn stworzyli dzieło o wiele prostsze niż szalony „Incal”, bardziej klarowne i zrozumiałe. Paradoksalnie, przed przeczytaniem „Final Incal” warto raczej poznać „Przed Incalem”
niż samego „Incala” – ten pozostaje najbardziej odrębnym, wymagającym tworem i niedoścignionym wzorcem.

„Nie da się powstrzymać metalowej rzeczywistości!” – to przerażające przesłanie mechanicznego Prezydenta, najlepiej obrazuje obawy Jodorowsky’ego i ideę zawartą w „Final Incal”. Chilijczyk opowiada znowu o odwiecznej walce dobra ze złem, tym razem jednak w wersji „zdehumanizowany, deterministyczny, zimny i uporządkowany mechanicyzm technologii kontra ludzki, przypadkowy, rozgorączkowany chaos pełen życia i emocji”. Jodorowsky obawia się nie samego postępu, lecz jego wypaczenia, nie samej technicyzacji, lecz tendencji do zawierzenia jej całkowicie. Technologia nie może być celem sama w sobie, lecz środkiem do celu. Nie można zapominać o człowieczeństwie, miłości, przyjaźni i wszystkich innych pozytywnych ludzkich odruchach. Humanistyczne wartości muszą być nienaruszone, muszą przepływać z pokolenia na pokolenie. Ludzkość bowiem to nie tylko ludzie, którzy istnieją – to także ci, którzy odeszli i ci, którzy przyjdą. Rozwój człowieka jest niezbędny, konieczny i musi być wspierany technologią, ale nie wolno nam poświęcić człowieczeństwa w jej imię. Jakże podobne są to idee i obawy do tych, którymi dzielił się z czytelnikami nasz Stanisław Lem. Świat to odbicie naszych myśli – wszystko zależy od nas. Tak można odczytywać wszystkie „Incale”, a „Final Incal” szczególnie.

Polska edycja komiksu zawiera „Final Incal” i „Po Incalu” w jednym tomie, przy czym ten wcześniejszy, niedokończony cykl znajduje się na końcu. Porównywanie pierwszych tomów obydwu historii to naprawdę bardzo ciekawe doświadczenie – ciepły, kolorowy świat Moebiusa, który najlepsze lata miał już za sobą – kontra zimny, metaliczny, hiperszczegółowy świat Ladrönna. Meksykanin podszedł do tematu odważnie, z respektem, ale i bez fałszywej skromności – jego prace naprawdę zapierają dech w piersiach. A my niedługo ruszymy w inne rejony „Jodoverse” – tym razem poznamy rodzinne sekrety „Kasty Metabaronów”.

Tytuł: Final Incal. Po Incalu

Scenariusz: Alejandro Jodorowsky

Rysunki: Moebius, Ladrönn

Tłumaczenie: Krzysztof Uliszewski

Tytuł oryginału: Final Incal. Après l'Incal. 

Wydawnictwo: Egmont

Wydawca oryginału: Les Humanoïdes Associés

Data wydania w Polsce: lipiec 2021

Data wydania oryginału: 2000-2014

Liczba stron: 224

Oprawa: twarda

Papier: kredowy

Format: 210x280

Wydanie: I

ISBN: 9788366291836